Andrzej Duda cofnął zarządzenie Kwaśniewskiego z 1997 roku tuż przed końcem kadencji

Tuż przed zakończeniem swojej kadencji, prezydent Andrzej Duda podjął decyzję o odebraniu Jolancie Małgorzacie Lange, również znanej jako Jolanta Gontarczyk, przyznanego jej w 1997 roku Srebrnego Krzyża Zasługi. Order został jej nadany przez ówczesnego prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego za wybitne zasługi społeczne. Decyzja ta zapadła po rozpatrzeniu petycji, w której wskazano na współpracę Lange ze Służbą Bezpieczeństwa PRL oraz jej udział w działalności szkodliwej dla opozycji i ruchów religijnych.

Petition – klucz do decyzji o cofnięciu orderu

Inspiracją do odebrania odznaczenia był wniosek złożony przez Piotra Woyciechowskiego. Autor petycji przypomniał, że Jolanta Lange działała jako agentka SB pod pseudonimem „Panna”, inwigilując między innymi księdza Franciszka Blachnickiego podczas jego pobytu w Federalnej Republice Niemiec. Najnowsze ustalenia śledztwa, oparte na materiałach Instytutu Pamięci Narodowej, sugerują, że jej działania mogły przyczynić się nawet do zaplanowania otrucia tego duchownego.

Dokumenty archiwalne wskazują, że w latach 1982-1987 zarówno Jolanta Lange, jak i jej mąż Andrzej Gontarczyk, współpracowali z Departamentem I SB, podejmując działania wymierzone przeciwko opozycji i Kościołowi. Ta historia doprowadziła do moralnej oceny, która ostatecznie przesądziła o pozbawieniu Lange przyznanego wcześniej odznaczenia.

Podstawa prawna cofnięcia odznaczenia

Zgodnie z art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 października 1992 roku o orderach i odznaczeniach, prezydent ma prawo do cofnięcia wyróżnienia, jeśli jego laureat dopuści się czynu niegodnego prestiżu tego odznaczenia. W przypadku Jolanty Lange, decyzja została podjęta na podstawie ustaleń śledztwa oraz opinii społecznej wyrażonej poprzez petycję, co zdaniem władz czyniło ją niegodną posiadania Srebrnego Krzyża Zasługi.

Dyskusje wokół rozliczeń z PRL

Decyzja prezydenta Dudy wywołała szeroką debatę publiczną na temat rozliczeń osób publicznych powiązanych z reżimem komunistycznym. Wiele osób zadaje pytanie, czy odebranie odznaczeń powinno opierać się wyłącznie na wyrokach sądów, czy też możliwa jest też ocena moralna i społeczna refleksja. Istotnym pozostaje również to, czy w przyszłości zostaną rozpatrzone kolejne petycje dotyczące innych laureatów odznaczeń z okresu PRL.

Cofnięcie Srebrnego Krzyża Zasługi – oficjalne stanowisko

„Prezydent RP Andrzej Duda, postanowieniem z dnia 29 lipca 2025 roku, na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy o orderach i odznaczeniach, pozbawił Jolantę Małgorzatę Lange (primo voto Gontarczyk) Srebrnego Krzyża Zasługi.”

Kontekst sprawy ks. Franciszka Blachnickiego

Kontrowersje wokół Jolanty Lange wiążą się szczególnie z tajemniczą sprawą ks. Franciszka Blachnickiego – wybitnego duchownego i działacza społecznego. W latach 80. był on ofiarą wielu działań prowadzonych przez Służbę Bezpieczeństwa. Działalność Lange i jej męża, powiązana z SB, mogła przyczynić się do tragedii duchownego, co odczytywane jest jako czyn niegodny osoby odznaczonej Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Co dalej w sprawie rozliczeń odznaczeń z przeszłości?

Ostateczna decyzja o odebraniu odznaczenia przez prezydenta Dudę jest częścią szerszej dyskusji o tym, jak Polska powinna podchodzić do historycznych zaszłości. Wiele osób wskazuje, że takie działania są konieczne do budowy jasnej i uczciwej pamięci historycznej, jednak pojawiają się także głosy o ryzyku politycznych nadużyć i subiektywnej oceny.